In 1921 werd in de gemeente Bunschoten Adriaan Carel Los geboren. Hij was de zoon van de toenmalige gemeentesecretaris. In 1929 vertrok het gezin naar Sassenheim. In de tweede Wereldoorlog liep Adriaan het gevaar om naar Duitsland te worden uitgezonden voor dwangarbeid. Daarom dook hij enige tijd onder bij het gezin van Douwe van Halteren aan de Oosterstraat in Bunschoten. Later raakte hij betrokken bij het verzet en liep hij in mei 1944 tegen de lamp. Hij werd overgebracht naar een gevangenis en later naar concentratiekampen. Hij overleed op 10 maart 1945 in Versen (D). Lange tijd was onduidelijk waar hij was begraven. Pas in het jaar 2000 werd duidelijk was hij lag. Getracht is nog om hem te herbegraven op de erebegraafplaats in Loenen, maar zijn lichaam was niet meer te vinden. Daarom is een brok graniet dat op de begraafplaats in Versen werd gevonden, geplaatst op het graf van zijn vader Willem Los op de begraafplaats Memento Mori. De steen werd voorzien van een inscriptie met de tekst: ‘In symboliek geplaatst bij zijn zoekende vader: Adriaan Carel Los. * 6 mei 1921 Bunschoten †10 maart 1945 Versen (D) “Opdat hij ruste in vrede” 10 maart 2004’.

Aan het plaatsen van deze inscriptie ging een lange geschiedenis vooraf. Een geschiedenis die begint in de jaren 1920. Willem Los was in die tijd gemeentesecretaris van Bunschoten. Het gezin Los kreeg in totaal 14 kinderen. Adriaan Carel Los was daarvan de derde (zoon). Hij werd op 6 mei 1921 in Bunschoten geboren en ging op school op de oude school aan het Kolkplein. In 1929 kreeg Willem Los een benoeming in Sassenheim en verhuisde het gezin naar die plaats. In de oorlog probeerde liep Adriaan Carel Los als jongeman het gevaar om naar Duitsland te worden uitgezonden voor dwangarbeid. Daarom dook hij enige tijd onder bij het gezin van Douwe van Halteren aan de Oosterstraat. Daar kreeg hij opnieuw kennis aan de zusters Wil en Engeltje Zwaan. Ook probeerde hij zich bij de verzetsgroep van de gebroeders Marinus en Johannes Post aan te sluiten, maar die vonden hem wat te jong en te avontuurlijk voor hun ondergrondse activiteiten. Wel hielp hij hen aan informatie voor een overval op het distributiekantoor in Spakenburg. Daar bleef het voor de gebroeders Post bij. Los bood daarna wel wat hulp aan Joden en werd op die manier in mei 1944 gearresteerd en werd hij overgebracht naar de gevangenis aan de Weteringschans in Amsterdam. Later naar het kamp Vught waar op dat moment ook zijn broer gevangen zat (Willem Los jr.). Veel gelegenheid ) om elkaar te zien was er niet en dat is bij een enkele keer (september 1944) gebleven.

Neuengamme

In die maand september worden de broers vervoerd naar het kamp Neuengamme in Duitsland, maar ze zien elkaar niet meer. Begin 1945 werd Adriaan Carel overgebracht naar Meppen-Versen waar hij moest werken aan de zogenaamde Friesenwall. Een project van de Nazi’s waarmee ze toen nog dachten de geallieerden buiten Duitsland te houden. Maar liefst 4.000 krijgsgevangenen werkten aan die linie. Daarbij kwamen er veel om en de kampen rond Neuengamme werden daarom wel de kampen der verschrikking genoemd. Van de 80.000 krijgsgevangenen die er hebben gezeten, zijn er 29.000 overleden. Daaronder was ook Adriaan Carel Los. Maar dat was lange tijd onbekend.

Zoektocht

Na de oorlog probeerde vader Willem Los tevergeefs zijn zoon op te sporen. Er zijn wat onbevestigde en later weersproken berichten dat hij bij een bombardement is omgekomen. Zekerheid is niet te krijgen en noodgedwongen geeft zijn vader rond 1949 de zoektocht op. In 1983 wordt het Verzetsherdenkingskruis postuum toegekend, maar meer wordt er niet bekend. Totdat Geert Hovingh, predikant in Zuidlaren, in het jaar 2000 bij toeval in het plaatsje Meppen komt en daar een sobere begraafplaats ziet. Hij brengt er een bezoek en trof in het kamp een aantal monumenten met namen aan. Hij schrijft de Nederlandse namen over en kijkt thuis na of het allemaal klopt. Een naam is moeilijk thuis te brengen: Adrian Les. Omdat de meeste namen verminkt zijn, probeert hij overeenkomsten te ontdekken en zijn oog valt dan op Adriaan Carel Los. Uit nader onderzoek blijkt dat de geboortedatum hetzelfde is en dat hij in alfabetische volgorde onder de Belg Lories staat. Les moest dus wel Los zijn. Eindelijk was hij gevonden.

Vervolgens is, na veel gedoe, toestemming gekregen om Los te herbegraven op de erebegraafplaats in Loenen. In het tweede half jaar van 2003 zijn twee pogingen gedaan om het lichaam van Adriaan te vinden. Maar op de plaats waar hij moest liggen, lag een ander. Ook een tweede poging leverde geen resultaat op. Van verdere opgravingspogingen is afgezien. Er was dan wel bekend waar hij moest zijn begraven, maar hij werd toch niet gevonden. Dat paste ook wel bij hem. Bij zijn leven had niemand vat op hem kunnen krijgen en bij zijn dood bleek dat ook niet te lukken.

Symbool

Nu de herbegrafenis niet mogelijk bleek te zijn, zocht de familie naar een andere mogelijkheid om de herinnering levend te houden. In nauw overleg met de gemeente Bunschoten werd gezocht naar een mogelijkheid. Die ontstond door een brok graniet dat op de begraafplaats in Versen werd gevonden, te plaatsen op het graf van zijn vader Willem Los die op Memento Mori is begraven.

In de herdenkingsdienst werden herinneringen opgehaald. Zo vertelde zijn oude ‘vriendin’ Engeltje Zwaan dat hij graag op het orgel speelde en dan vooral ‘Ik weet niet hoe ik zwerven moet op aard’. Toen hij in het kamp zat, heeft hij kans gezien een berichtje naar Engeltje te sturen. Pen of potlood had hij niet en daarom had hij met een speld woorden in een papiertje geprikt. Dat was eerst onleesbaar. Vader Klaas Zwaan ging daarom met het briefje naar dokter Felderhof en met behulp van een loep konden ze de tekst ontcijferen. Er stond: ‘Niet klagen maar dragen en bidden om kracht.’ Woorden die Adriaan Carel Los ongetwijfeld in de praktijk heeft gebracht.



Zo kon na bijna zestig jaar door de familie Los het boek van hun broer worden gesloten. Met het symbolisch plaatsen van de steen bij het graf van vader Los, zijn ze als het ware in de dood herenigd. Het is een klein voorbeeld van een van de vele tragedies die het gevolg waren van de Tweede Wereldoorlog.